Bieszczady

to wschodnia część Karpat Zachodnich i obszar o wysokiej różnorodności biologicznej. Dla zachowania wysokich walorów przyrodniczych wprowadzono tu wszystkie formy prawnej ochrony przyrody w Polsce (pomniki przyrody, rezerwaty, parki krajobrazowe i narodowe), a także europejski obszar sieci Natura 2000 o nazwie PLC180001 Bieszczady. Ten ostatni utworzono zarówno dla ochrony ptaków (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków), jak i dla ochrony siedlisk roślinnych (Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk). Utworzenie obszaru sieci Natuta 2000 oznacza, że miejscowa przyroda ma walory cenne w skali całej Europy, a sieć tych obszarów tworzy ekologiczny, zdrowy i urozmaicony biologicznie kręgosłup kontynentu. W Bieszczadach występuje około 1100 gatunków roślin naczyniowych i około 1000 gatunków mszaków. Pośród nich jest wiele rzadkich i zagrożonych gatunków, a także kilka gatunków endemicznych, czyli takich, które występują jedynie na obszarze wschodniej części Karpat. Do unikatowych w skali europejskiej należą zbiorowiska leśne, a szczególnie buczyna karpacka, mieszane lasy nazywane jaworzynami oraz zbiorowiska połoninowe. Szczytowe partie gór (powyżej 1150 m n.p.m.) porośnięte są przez łany traw i borówczysk, które tworzą z innymi, nieleśnymi zbiorowiskami, charakterystyczne dla Bieszcadów i unikatowe w Polsce – połoniny. Poniżej połonin występują zarośla olchy kosej, które przechodzą w lasy reglowe z przewagą buczyn. Poniżej piętra lasów leżą rozległe doliny, niegdyś użytkowane rolniczo, a obecnie zarastane przez olchę szarą w procesie tzw. naturalnej sukcesji leśnej.

W kolekcji Bukowego Dworu

znajduje się także sosna limba (Pinus cembra), występująca w Tatrach powyżej 1000 m n.p.m. Jest to gatunek sosny o niezwykłych właściwościach cenionych od najdawniejszych czasów. Jeszcze w latach 30-stych XX wieku na Słowacji działali znachorzy ( a może: specjaliści od medycyny naturalnej i kosmetologii ?) zwani olejkarzami, którzy z substancji zawartych w żywicy, drewnie, igliwiu, korze, szyszkach (nasionach zwanych orzeszkami limbowymi) i korzeniach limby wytwarzali maści, napary, kadzidła, balsamy i olejki o wielu zastosowaniach. Ponieważ limba aby urosnąć na jeden metr wysokości potrzebuje 30 lat życia, po pewnym czasie okazało się, że jest gatunkiem rzadkim i uratowała się przed eksploatacją jedynie w niedostępnych zakątkach skalnych partii Tatr. Z limbą związany jest ptak o nazwie orzechówka, który potrafi zgromadzić w wolu do 40 orzeszków limbowych, z których większość ukrywa w ziemi. W ten sposób, zbierając setki tysięcy drobnych nasion limby w czasie jednego sezonu, sadzi limby w miejscach mało lub wcale niedostępnych dla ludzi.

Kłokoczka południowa

Innym, niezwykłym gatunkiem, jaki można oglądać w pobliżu Bukowego Dworu jest kłokoczka południowa (Staphylea pinnata). Jest to spory krzew występujący w Polsce wyspowo na obszarach górzystych i mający wiele interesujących walorów i specjalną pozycję w kulturze. Nazwa: kłokoczka (od kłokotać) jest wskazaniem na dźwiękowe walory mieszków nasiennych kłokoczki, w których znajdują się twarde, brązowe owoce przypominające wielkością pestki czereśni. Skupiska wysychających mieszków poruszonych przez wiatr wydaje charakterystyczny, miły dla ucha dźwięk. Z nasion kłokoczki wyrabiano dobrej jakości olej, ale głównie znane były jako doskonały i piękny materiał do wyrobu ozdób (szczególnie upodobali je sobie Huculi – górale zamieszkujący Karpaty Wschodnie) i różańców. Drewno kłokoczki, lekko zabarwione na kolor żółty, służyło do wyrobu drobnych przedmiotów gospodarskich, ale także małych krzyżyków domowych. Kłokoczka jest ważnym elementem kultury Słowian, ale także niektórych plemion germańskich i stanowi niezwykle interesujący przykład na potrzebę badań etnobotanicznych.

Etnobotanika

jako dyscyplina naukowa i badawcza została zapoczątkowana ponad sto lat temu w USA i rozwija się ostatnio także w Polsce. Bada miejsce roślin w kulturze ludzkiej i wzajemne, dynamiczne powiązania ludzi i roślin we wszelkich ich aspektach, wykraczających daleko poza temat roślin pokarmowych czy energetycznych.

Kłokoczka, poza swymi walorami użytkowymi i konotacjami duchowymi jest także bardzo pięknym krzewem, który jest atrakcyjnym elementem roślinnym właściwie o każdej porze roku: poprzez piękne białe kwiaty przypominające nieco konwalie (!), ładnie ubarwioną korę i oryginalne skupiska zielonkawych mieszków nasiennych wśród czerwonych liści jesienią.

Podobną rolę w kulturze jaką spełniała kłokoczka południowa pełniły także obecne w kolekcji Bukowego Dworu: bez czarny (Sambucus nigra), lilak (Siringa vulgaris), kalina koralowa (Viburnum opulus), czeremcha (Padus avium), leszczyna (Corylus avellana), wawrzynek wilczełyko ( Daphne mezereum), dzika róża (Rosa canina) albo jałowiec zwyczajny (Juniperus communis).

Na florystycznej ścieżce

Bukowego Dworu spotkać można wiele innych roślin, w tym drobnych, zielnych gatunków i tworzą one tzw. botaniczne aspekty, inne o każdej porze roku. Szczególnie bogaty jest aspekt wiosenny, który rozwija się tu od końca kwietnia, ale pięknie wygląda przez cały maj. Aspekt ten budują rośliny kwitnące na biało, żółto i różowo: przebiśniegi, śnieżyce, cebulice, pierwiosnki, czosnek niedźwiedzi, knieć błotna (kaczeńce), ziarnopłony, oraz miodunki. W lecie spotkać tu można wspaniałą lilię złotogłów ( Lilium martagon), a także całą łąkę jednego z najbardziej czarodziejskich ziół Karpat czyli dziurawca zwyczajnego (Hypericum perfortum) oraz skupiska kilku gatunków goryczek (Gentiana sp.) i kilka gatunków paproci, a pośród nich niezwykle ciekawą paproć języcznik zwyczajny ( Phyllitis scolopendrium). Bardzo interesujący jest ładnie kwitnący od lata do późnej jesieni wilczomlecz karpacki (Euphorbia carpatica). Dla koneserów orchidei czekają karpackie storczyki – podkolan biały, gółka, kruszczyk, kukawka i inne. W zbiornikach wodnych mieszkają traszki i kumaki, a wokół nich znaleźć można okazałe, dzikie irysy: syberyjskie i żółte.

Na florystycznym szlaku spacerowym napotkać można jeszcze kilkadziesiąt innych gatunków roślin, których stale przybywa w karpackiej kolekcji Bukowego Dworu. Najlepiej zatem jest wybrać się na wolną przechadzkę i smakować kształty, kolory, zapachy i tajemnice roślin. Rozpoznanie gatunków ułatwią opisy jakie napotkać można w terenie, a dla pragnących zgłębić mniej znane aspekty etnobotaniczne roślin Karpat polecamy biblioteczkę dostępną dla gości Bukowego Dworu, a pośród niej Zielnik podróżny. Rośliny w tradycji Karpat i Bałkanów pióra przyrodnika i ekologa Marka Styczyńskiego.

Gatunki te kryją wiele tajemnic

właściwości znanych w dawnych czasach i niespodzianek botanicznych. Wystarczy wspomnieć, że bez czarny jest prawdziwym bzem (w sensie botanicznym), a lilak zwany powszechnie bzem… nie ma nic wspólnego z bzami! Kalina koralowa i dzika róża zbierana była po pierwszych przymrozkach gdyż działanie mrozu zmienia smak jej owoców na bardziej słodki i aromatyczny… Czeremcha daje owoce, które w dawnych czasach służyły do wyrobu mąki „strategicznej”, pozwalającej zwyciężać w długich kampaniach wojennych. Zmielone owoce czeremchy przeciwdziałają pleśnieniu mąki i worki z tak zaprawioną mąką dłużej służyły jako zapas aprowizacyjny niż zwykła mąka przeciwnika! Leszczyna jest jednym z najbardziej szanowanych roślin w starej kulturze Celtów i według wierzeń europejskich pasterzy chroni przed uderzeniem piorunów. Owoce jałowca poza świetnym działaniem na poprawę trawienia i problemy z żołądkiem były podstawowym składnikiem magicznych kadzideł, a wawrzynek, jako silnie trująca roślina, był niegdyś podstawowym atrybutem czarownic, ale dzisiaj ciągle warto szukać jego wonnych i pięknych kwiatów wczesną wiosną, zakwita bowiem przed rozwinięciem liści i często kwitnące okazy wilczego łyka stoją w śniegu.

Stadnina

Dwie minuty spacerem od Bukowego Dworu znajduje się stadnina koni huculskich, podobnie jak szlaki spacerowe i rowerowe. Położenie obiektu sprzyja wycieczkom na Ukrainę – Lwów i karpackie uzdrowiska znajdują się jedynie kilkadziesiąt kilometrów od nas. Entuzjastom architektury polecamy szlak drewnianych cerkwi, a także skansen budownictwa ludowego i zamek w Sanoku.